Postępowanie mediacyjne jest instytucją stosukowo nową w polskim systemie prawnym, mającą na celu rozwiązanie konfliktów pomiędzy stronami postępowania. W ostatnich latach w polskim orzecznictwie mediacja zaczęła przybierać na znaczeniu. Rozwód i separacja są trudnym przeżyciem, zarówno dla małżonków, jak i ich małoletnich dzieci, albowiem są to wydarzenia, z którymi niejednokrotnie łączą się liczne konflikty pomiędzy małżonkami z uwagi na kierujące nimi emocje.

Szczególnym rodzajem mediacji jest mediacja w sprawach rodzinnych. Zważając na charakterystykę postępowania mediacyjnego można stwierdzić, iż pozwala ono na rozwiązanie dotychczasowych konfliktów występujących pomiędzy małżonkami poprzez zwrócenie przez mediatora uwagi na aspekty rozwodu o charakterze materialnym[1]. Pozwala to na zmniejszenie emocjonalnego podejścia do sprawy rozwodowej[2]. Ponadto, umożliwia przeprowadzenie rozwodu w sposób kulturalny i bezkonfliktowy, co jest korzystniejsze zważając na dobro małoletnich dzieci pochodzących ze związku małżeńskiego, jak i samych małżonków. W sprawach rozwodowych istotną bowiem przesłanką jest ,,dobro dziecka”. Wzrost tempa życia oraz zmiany dokonujące się w społeczeństwie przyczyniły się do wzrostu liczby rozwodów w ostatnich latach. Ponadto, sytuacji nie sprzyja ukierunkowanie fiskusa
na korzystniejszą sytuację rodzin rozbitych, co zdecydowanie wpływa w sposób niekorzystny na postrzeganie małżeństwa, jako instytucji cechującej się trwałością[3]. Dowodem pozytywnego wpływu postępowania mediacyjnego na sądownictwo rodzinne jest znaczące zmniejszenie liczby spraw rozwodowych w państwach, które zdecydowały się wcześniej na jego wprowadzenie. Do grona tych państw zalicza się USA, Wielka Brytania czy Norwegia[4]. Przeprowadzone przez ekspertów analizy dowodzą, iż postępowanie mediacyjne zmniejsza konflikty i ogranicza negatywne konsekwencje sporów rodzinnych, w tym rozwiązania małżeństwa. Ponadto, koszty ciążące na państwie w zakresie spraw rozwodowych, dzięki wprowadzeniu postępowania mediacyjnego zostały widocznie zmniejszone[5].

Postępowanie mediacyjne należy kwalifikować jako alternatywę dla postępowania sądowego. Stanowi ono zastępstwo postępowania pojednawczego, które okazało się nieefektywne[6]. Czas postępowania pojednawczego nie pozwalał bowiem na osiągnięcie założonych celów i zniwelowania konfliktów. Coraz bardziej postuluje się by postępowanie mediacyjne stało się podstawową zasadą rozwiązywania konfliktów w rodzinie[7]. Mediacja odznacza się dobrowolnym charakterem oraz udziałem bezstronnego mediatora. Zważając, iż postępowanie mediacyjne ma charakter dobrowolny, sąd nie jest zobowiązany do skierowania stron do mediacji, jednakże jest zmuszony do zawieszenia postępowania sądowego na czas trwania mediacji, zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego. Należy zwrócić uwagę na przesłanki dopuszczalności skierowania sprawy do mediacji, a także zawieszenia postępowania sątożsame. Ustawodawca określił je jako,, istnienie widoków na utrzymanie pożycia małżeńskiego “. Muszą zatemistnieć obiektywne szanse na uratowanie małżeństwa i poprawę relacji pomiędzy małżonkami. Zadaniem sądu jest analiza stanu faktycznego, czy zostały zrealizowane przesłanki, których spełnienie umożliwia  przeprowadzenie postępowania mediacyjnego, albowiem jego celem jest zawarcie ugody pomiędzy małżonkami i rozwiązanie konfliktu, a tym samym uniknięcie rozwodu bądź separacji. Kiedy powyższe warunki nie zostaną spełnione powinno toczyć się postępowanie przed sądem. Zważyć bowiem należy, na koncentrację występującą w sprawach rozwodowych, w których reguluje się także kwestie związane z kontaktami z małoletnimi dziećmi, władzą rodzicielską i sposobem jej wykonywania oraz alimentami.

Mediacja stanowi swoisty rodzaj negocjacji.Zaletą postępowania mediacyjnego jest jego charakter, który należy określić jako odformalizowany i poufny.Ustawodawca przyznał stronom możliwość wyboru osoby mediatora, który powinien cechować się neutralnością oraz bezstronnością.Inną drogą wyboru mediatora jest także zawarcie pomiędzy stronami umowy o mediację. Należy wskazać na szczególne przesłanki, które powinny zostać spełnione. Musi być to osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych i posiada pełnię praw publicznych. Funkcje mediatora może pełnić sędziaw stanie spoczynku. W praktyce funkcjonują również ośrodki mediacyjne, których zadaniem jest prowadzenie list stałych mediatorów, którą dysponuje prezes sądu okręgowego. Kiedy strona sprzeciwia się osobie wskazanej jako mediator przez drugą stronę postępowania ma możliwość wniesienia sprzeciwu w ciągu 7 dni. Należy dokonać podziału mediatorów na mediatorów stałych oraz niestałych. Zasadnicza różnica ujawnia się w zakresie prawa do odmowy prowadzenia mediacji, albowiem mediator stały może odmówić prowadzenia mediacji tylkoz ważnej przyczyny.

Postuluje się, by mediatorem w sprawach rodzinnych były osoby posiadające odpowiednie przygotowanie z zakresu psychologii, czy też pedagogiki, by posiadać jak najlepsze kompetencje do rozwiązywania konfliktów w rodzinie zarówno pod względem merytorycznym, jak i praktycznym[8]. Z tego względu istotną rolę w postępowaniu mediacyjnym powinny odgrywać rodzinne ośrodki diagnostyczno-konsultacyjne, albowiem udział wyspecjalizowanej placówki zwiększa szanse na zakończenie postępowania mediacyjnego zawarciem ugody, a tym samym załagodzeniem konfliktu pomiędzy małżonkami.

Co do kosztów mediacji, mediatorowi zgodnie z przepisami przysługuje wynagrodzenie oraz zwrot wydatków poniesionych w związku z postępowaniem mediacyjnym. Wskazane koszty obciążają strony postępowania. Kiedy strony zostaną skierowane do postępowania mediacyjnego przez sąd, koszty związane z mediacją stanowią część kosztów postępowania sądowego. Jednakże, wskazać należy, iż mediator może zgodzić się także na prowadzenie postępowania mediacyjnego bez należnego mu wynagrodzenia. [9]

Postępowanie mediacyjne można wszcząć poprzez wniosek strony uwzględniony w pozwie, bądź na podstawie umowy mediacyjnej zawartej pomiędzy stronami, lub w drodze postanowienia sądu. Z wnioskiem o przeprowadzenie mediacji może wystąpić każda ze stron. Istotna jest okoliczność by druga strona postępowania wyraziła zgodę na jego przeprowadzenie, a wniosek został doręczony mediatorowi.W sytuacji, gdy strony zawarły umowę mediacyjną sąd pozostaje zobowiązany do skierowania sprawy do postępowania mediacyjnego przed wszczęciem postępowania w przypadku zarzutu pozwanego zgłoszonego przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Zważyć należy, iż w odniesieniu do postępowań rozwodowych skierowanie do mediacji następuje na podstawie postanowienia organu orzekającego, gdy uzna, iż możliwe jest uratowanie związku małżeńskiego. Wydanie postanowienia o skierowaniu sprawy do mediacji jest możliwe do zakończenia sprawy w II instancji. Poprzez postanowienie zostaje ustanowiony czas, miejsce oraz wskazana osoba mediatora. Jednakże, ustawodawca przewidział czas na przeprowadzenie mediacji, który wynosi 1 miesiąc, który może zostać przedłużony na podstawie zgodnego wniosku stron. Wskazany termin jest liczony od dnia zawiadomienia mediatora oraz stron postępowania o wydaniu postanowienia kierującego sprawę do mediacji. Istotną częścią postępowania mediacyjnego jest protokół, który sporządza się z postępowania mediacyjnego,a który zawiera imię i nazwisko stron, miejsce mediacji, czas mediacji oraz  jej wynik.Gdy strony mediacyjne zawrą ugodę zostaje ona załączona do protokołu. By móc uznać ugodę za wiążącą   musi zostać zatwierdzona przez sąd. W sytuacji, gdy strony odstąpią od żądania orzeczenia rozwodu bądź separacji należy przedłożyć nie tylko protokół z mediacji, ale również oświadczenie o pojednaniu podpisane przez strony. Na tej podstawie sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania oraz orzeka o kosztach procesu i mediacji.

Zważyć należy, iż postępowanie mediacyjne w ostatnich latach przybiera na znaczeniu. Jest to racjonalne rozwiązanie zwracając uwagę, na emocje, które kierują małżonkami podczas postępowania rozwodowego. Istotnym jest fakt, iż z uwagi na dobro małżonków i pochodzących ze związku małżeńskiego małoletnich dzieci konflikty są niewskazane. Postępowanie mediacyjne ma na celu przede wszystkim uniknięcie zaostrzenia sporu  oraz negatywnych konsekwencji zaistniałego sporu.